آیا اقتصاد روسیه با وجود تحریم ها قادر به رونق است؟

اتحادیه اروپا در حال آماده سازی یازدهمین بسته تحریمی خود علیه روسیه است.

بسیاری از سیاستمداران و بازرگانان روسی این اقدامات را نادیده می گیرند. در بازی با کلمات روسی، آنها اغلب به عنوان “سطل تحریم ها” توصیف می شوند، تعبیری که به طرز تحقیرآمیزی کارآمدی آنها را به سخره می گیرد. [“пакет с пакетами” in Russian].

در 29 مارس، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه خاطرنشان کرد که تحریم ها می تواند در میان مدت بر اقتصاد روسیه تأثیر منفی بگذارد.

اما در مواقع دیگر کرملین همچنین گفته است که روسیه از محدودیت‌های غرب سود می‌برد، زیرا این محدودیت‌ها به “افزایش حاکمیت اقتصادی و مالی این کشور کمک می‌کند”.

بنابراین آیا روسیه قادر خواهد بود روابط قطع شده با غرب را از طریق تقویت روابط با سایر کشورها جبران کند؟

صندوق مارشال آلمان (GMF) یک سازمان سیاسی غیرحزبی است که متعهد به این ایده است که ایالات متحده و اروپا با هم قوی تر هستند.

از دیدگاه معاون رئیس جمهور و مدیر اجرایی آن، دکتر یان او. لسر، در مورد فرصت های موجود برای روسیه تردید وجود دارد.

او گفت: «بدیهی است که کشور به طور فعال به دنبال این بازارها است.

“زیرا [for] به ویژه اروپا، اروپای غربی بخش بزرگی از اقتصاد صادراتی روسیه و همچنین سرمایه گذاری داخلی آن بود. و البته که اکنون، اگر به طور کامل قطع نشود، قطعا در حال افول است و بنابراین کشور به وضوح به دنبال جایگزینی است. در واقع موارد خوب زیادی وجود ندارد.”

چرخش به سمت شرق

یکی از اهداف اصلی تحریم های غرب، منابع انرژی روسیه بوده است. خیلی زود پس از آغاز تهاجم روسیه، اتحادیه اروپا به دنبال کاهش واردات از روسیه تا حد امکان بود.

در ماه مارس، اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا گفت: “وابستگی به نفت و گاز روسیه متعلق به گذشته است”. تحویل گاز از روسیه 80 درصد کاهش یافته است و اتحادیه اروپا توانسته است با استفاده از منابع دیگر جبران کند.

کرملین مدعی شد که با تغییر جهت صادرات به چین و دیگر کشورهای آسیایی، خسارات خود را با «روی به شرق» جبران خواهد کرد. گفت که این فروش را “با شرایط مطلوب تر” انجام می دهد.

در سال گذشته بزرگترین خریداران نفت روسیه در واقع چین، هند و ترکیه بودند. هند تقریباً هرگز قبل از جنگ نفت روسیه را خریداری نکرده بود.

کارشناسان غربی از زاویه دیگری به آن نگاه می کنند. اولاً، سهم این کشورها به شدت افزایش یافته است، زیرا هیچ خریدار عمده دیگری باقی نمانده است. ثانیاً، افزایش شدید تقاضا از سوی آنها در ماه‌های اول پس از آغاز تهاجم بود: خریداران جدید توانستند محموله‌هایی را که ابتدا برای غرب در نظر گرفته شده بود با تخفیف‌های هنگفت در اختیار بگیرند. با این حال، تا پایان سال 2022، ترکیه در واقع خرید خود را به شدت کاهش داده بود.

و “شرایط مساعدتر” برای روسیه محقق نشده است. از آنجایی که کشورهای کمتری از مسکو خرید می کنند، کسانی که این کار را می کنند می توانند شرایط خود را دیکته کنند. هند و ترکیه نفت روسیه را دقیقاً به این دلیل خریدند که قیمت آن بسیار کمتر از قیمت بازار بود. به عبارت دیگر، روسیه در شرق در وضعیتی مشابه غرب قرار می گیرد و نفت را در محدوده «سقف قیمت» تحریم می فروشد.

علاوه بر این، “سوئیچ به شرق” فقط مربوط به نفت است. روسیه هنوز نتوانسته ضررهای صادرات گاز به اروپا را جبران کند. به گفته تحلیلگران، در سال گذشته، صادرات گاز خط لوله 45 درصد کاهش یافت و امسال ممکن است 90 درصد نسبت به سال 2021 کاهش یابد. خط لوله گاز Siberia-2 به چین هنوز در دست ساخت است.

اروپا تا حدی راهی برای خروج از طریق توسعه زیرساخت گاز طبیعی مایع (LNG) خود پیدا کرده است. هم در اتحادیه اروپا و هم در روسیه، دقیقاً به دلیل “لوله های روسی”، توجه کمی به LNG داده شد. اما اکنون اروپا با کمک ایالات متحده همه چیز لازم برای راه اندازی چنین سیستمی را دارد. با این حال، روسیه در چارچوب تحریم های تکنولوژیک بسیار دشوارتر خواهد بود.

دکتر لسر می‌گوید: «اگر اروپای غربی به‌ویژه به دور شدن از انرژی روسیه ادامه دهد، و به یک معنا، ما فقط در آغاز این فرآیند هستیم. روسیه برای جایگزینی این بازارها با زمان بسیار دشواری روبرو خواهد شد.

نمونه ایرانی

ایران کشوری است که چهار دهه است تحت تحریم به سر می برد. در این زمینه، تهران روابط خود را با مسکو توسعه داده است و آنها در آغاز سال 2022 حتی قوی تر شدند. به گفته دولت ایران، روسیه در سال 2022 با دو سوم سرمایه گذاری ها از مسکو، بزرگترین سرمایه گذار خارجی کشور شد. روسیه حدود 2.8 میلیارد یورو در پروژه های صنعتی، معدنی و حمل و نقل سرمایه گذاری کرده است.

علاوه بر این، نمایندگان روسیه به جمهوری اسلامی اعزام شدند تا از تجربه زندگی تحت تحریم های همه جانبه درس بگیرند.

به گفته غرب، ایران خود به تامین کننده تسلیحات برای کرملین تبدیل شده است. روسیه متهم به استفاده فعالانه از پهپادهای ایرانی “کامیکاز” علیه اوکراین است. هم مسکو و هم تهران این موضوع را تکذیب می کنند.

مشکل روابط مسکو و تهران این است که دو کشور چیز زیادی برای ارائه به یکدیگر ندارند. جریان اصلی درآمد هر دو کشور در فروش هیدروکربن ها نهفته است.

و دکتر لسر می‌گوید که شرکای بالقوه روسیه انگیزه‌های اقتصادی دارند تا مسائل را خیلی دور نکنند.

او می‌گوید: «حقیقت ماجرا این است که ترس از تحریم‌های فراسرزمینی از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا – بیشتر از جانب ایالات متحده – مانع بزرگی برای روابط اقتصادی بلندمدت با روسیه است.

سرمایه‌گذاران در سطح جهانی نگران قابل اعتماد بودن سرمایه‌گذاری‌های خود در کشور و همچنین نوع تحریم‌هایی هستند که ممکن است با انجام این کار متوجه خود شوند.»

غلات برای “حرکت ممنوع”

در روسیه، طالبان یک سازمان تروریستی محسوب می شود و فعالیت آن ممنوع است. مسکو مانند دیگر پایتخت های جهان، طالبان را به عنوان یک قدرت مشروع در افغانستان به رسمیت نشناخته است.

اما این امر باعث نشد که دو طرف بلافاصله پس از به قدرت رسیدن طالبان، روابط دیپلماتیک خود را آغاز کنند. و در سپتامبر 2022، طالبان یک توافقنامه تجاری با روسیه امضا کردند که اولین – و تا کنون بزرگترین – توافق بین المللی آنها بود. روسیه در نظر دارد سالانه 2.5 میلیون تن نفت و گاز و 2 میلیون تن گندم به افغانستان عرضه کند.

با این حال، به گفته کارشناسان، منافع روسیه در افغانستان بیشتر سیاسی است تا اقتصادی: به هر حال طالبان نمی توانند برای کالاهای روسی هزینه زیادی بپردازند.

مسکو، اگرچه رسماً طالبان را افراط گرا می خواند، اما گروه موسوم به دولت اسلامی را تهدیدی بسیار بزرگ می داند. این گروه نزدیک به داعش خودخوانده بود که سفارت روسیه را در کابل در سال 2022 منفجر کرد. حمایت از طالبان – از جمله از طریق تجارت – در مسکو به عنوان مقابله با اسلام گرایان رادیکال تلقی می شود.

خطوط حمل و نقل ترکیه

روابط روسیه و ترکیه در سال های اخیر بارها از سرد به گرم تغییر کرده است.

ترکیه یکی از اعضای ناتو است، اما از تحریم‌ها علیه کرملین حمایت نکرده و به عنوان مثال، ارتباط حمل‌ونقل با روسیه را قطع نکرده یا سفر شهروندان روسی را ممنوع نکرده است. و در نتیجه یک سال پیش به عنوان یک “واسطه حمل و نقل” بین روسیه و غرب به پایان رسید.

و به گفته تعدادی از مقامات غربی – به ویژه وزارت خزانه داری ایالات متحده – این همچنین یک “مستقرار” برای دور زدن تحریم ها بود. بارها گزارش شده است که ترکیه (به همراه قزاقستان و امارات متحده عربی) کالاهای ممنوعه تحریم‌ها را به روسیه صادر می‌کند.

آنکارا چنین اتهاماتی را رد می کند. با این وجود، تحت فشار ایالات متحده و ترس از تحریم های ثانویه واشنگتن، ترکیه به تدریج شروع به پیروی از حداقل برخی از محدودیت ها می کند.

بنابراین، از اوایل پاییز گذشته، بانک های ترکیه سرویس کارت های سیستم پرداخت روسیه میر را متوقف کردند. در اواسط ماه مارس، مقامات هوانوردی ترکیه اعلام کردند که به درخواست ایالات متحده، سرویس و سوخت رسانی به هواپیماهای ساخت ایالات متحده را که در روسیه و بلاروس ثبت شده اند، متوقف خواهند کرد.

کاهش شدید خرید نفت روسیه در ترکیه نیز به ترس از تحریم های ثانویه نسبت داده می شود.

دکتر لسر می‌گوید: آشکارا روسیه به دنبال راه‌های مؤثری برای رساندن برخی از کالاهای تحریم‌نشده یا حتی برخی از کالاهای تحریم‌شده خود به بازارهای جهانی بوده است.

ترکیه اخیراً مجرای بسیاری از این موارد بوده است. ترکیه البته به یک معنا در اردوگاه غرب و در ناتو قرار دارد، اما تحریم ها را اعمال نمی کند. روسیه توانسته است از ترکیه به عنوان یک بازار نسبتاً باز استفاده کند. “

نوسازی

روسیه دوباره درباره امکان “استفاده” از تحریم ها برای تغییر اساسی ساختار تجارت خارجی روسیه – دور شدن از صادرات مواد خام، از آنجایی که تحت تحریم ها به طور فزاینده ای دشوار می شود، و برای مدرن کردن اقتصاد بحث می کند. دکتر لسر استدلال کرد، اما تحریم ها این روند را بسیار دشوار خواهد کرد.

او گفت: «تحریم های غرب علیه روسیه در واقع تا حد زیادی برای جلوگیری از آن طراحی شده است. «نوع ورودی‌های با فناوری پیشرفته، قطعات الکترونیکی و سایر مواردی که برای ارتقای تولید روسیه برای احیای صنعت تسلیحات آن، حتی برای مدرن‌سازی تولید انرژی آن مورد نیاز است، به‌طور فزاینده‌ای محدود می‌شود، نه اینکه به مشکل سرمایه انسانی اشاره کنیم: افراد بسیار ماهر. کسانی که نمی خواهند در روسیه و سرمایه جهانی کار کنند، نمی خواهند برای سرمایه گذاری در صنعت مدرن به آنجا بیایند.”

روبل و یوان

سفر رئیس جمهور چین شی جین پینگ به مسکو در اواخر ماه مارس توسط بسیاری از رسانه های روسی به عنوان “پایان هژمونی ایالات متحده” معرفی شد.

ولادیمیر پوتین حتی رد نکرد که روسیه به طور فزاینده ای در پرداخت های تجارت خارجی به یوآن روی آورد و دلار و یورو را کنار بگذارد. و طبق گزارش بانک روسیه، سهم یوان در تجارت خارجی روسیه در سال 2022 از 0.5 درصد به 16 درصد افزایش یافته است. با این حال، گفته می شود که این ارزی است که پرداخت های واقعی با آن انجام شده است، نه ارزی که قراردادها با آن منعقد شده است.

روسیه انتظار دارد که چین بتواند تا حد زیادی روابط تجاری صادراتی و وارداتی را با غرب جایگزین کند.

با این حال، غرب بر این باور بود که دیدار شی از اتحاد سیاسی صحبت می کند – اما نه از گسترش گسترده همکاری اقتصادی. روسای جمهور بیانیه هایی را در مورد توسعه مشارکت ها تا پایان دهه امضا کردند، اما هیچ پروژه بزرگ مقیاس خاصی گزارش نشد.

برای روسیه، از نظر تک تک کشورها، چین بزرگترین شریک تجاری این کشور بوده و هست. اما برای چین، روسیه حتی در بین پنج کشور برتر قرار ندارد.

در واقع، حجم تجارت با چین در سال گذشته حتی کاهش یافت. گزارشی از مشارکت راهبردی روسیه و چین در سپتامبر گذشته به باشگاه گفتگوی والدای حامی پوتین ارائه شد. به گفته نویسندگان آن، اگرچه پکن رسما از تحریم‌های ضد روسیه حمایت نمی‌کند و از شرکت‌ها می‌خواهد در برابر فشارهای غرب مقاومت کنند، اما بازرگانان در برخی موارد ترجیح می‌دهند با احتیاط اشتباه کنند.

روسیه به ویژه بر چین به عنوان تامین کننده فناوری های صنعتی برای جایگزینی فناوری های ممنوعه تحریم ها حساب می کند. اما خود چین از نظر فناوری تا حد زیادی به ایالات متحده وابسته است. و کارشناسان بسیار تردید دارند که به خاطر مسکو، پکن روابط با واشنگتن را تشدید کند، حتی اگر امروز آنها از ایده آل فاصله دارند.

او گفت: «من فکر می‌کنم یک مسئله خطر برای چین وجود دارد، اما به سادگی یک سؤال توانایی و سازگاری وجود دارد یا خیر.

می‌دانید، در درازمدت، نوسازی فقط بحث صادرات نیست. برای مدرن‌سازی بلندمدت اقتصاد روسیه، رقابت‌پذیری آن در بلندمدت مستلزم دسترسی به منابع مالی، دسترسی به نوآوری است. بسیار محدود است.”

به همین دلیل، “یوانی سازی” راه حلی برای مشکلات به نظر نمی رسد. معاملات با روسیه به یوان برای شرکت‌های کوچک چینی جذاب خواهد بود، اما بانک‌های بزرگ چینی حاضر نیستند ریسک تحریم‌های ثانویه را بپذیرند.